بسم‏ الله‏ الرحمن ‏الرحيم

عمليات بازي ‏دراز

شناسنامه عمليات:

1- منطقه عملياتي: جبهه مياني، استان كرمانشاه، منطقه عمومي سرپل ‏ذهاب.

2- زمان: روز چهارشنبه دوم ارديبهشت و روز چهارشنبه يازدهم شهريور 1360 (دو مرحله).

3- ساختار و سازمان: هدايت و فرماندهي از سوی قرارگاه مشترك به فرماندهي غلامعلي پيچك، فرمانده منطقه عملياتي غرب از سپاه و سرهنگ محمود بدري، فرمانده تيپ 3 لشكر 81 زرهي از ارتش.

4- اهداف كلي عمليات: تصرف سلسله ارتفاعات بازي‏دراز و گرفتن امتياز تسلط و ديده‏ باني ارتش عراق روي شهرها و مناطق قصرشيرين، سرپل‏ ذهاب و تسهيل عمليات آتي.

5- نقشه منطقه عمليات:

مقدمه[a1] 

مناطق مرزي غرب كشور از مناطقي بود كه ارتش بعثي عراق از ماه‌ها پیش از تهاجم همه‏جانبه و سراسري خود مورد توجه قرار داد و با استفاده و پشتيباني از عوامل ضد انقلاب و تطميع بعضي از اهالي بومي، آنجا را دچار ناامني و درگيري کرد و مشكلات عديده‏اي را براي شهرها و روستاها به وجود آورد، حتي ارتش عراق گاه در درگيري‏ها، با آتش توپخانه از جيره‏خواران خود حمايت مي‏کرد. در ادامه با توسعه استحكامات دشمن در پشت مرزها، حملات به پاسگاه‌هاي مرزي هم گسترش پيدا كرده و مرزها مورد تجاوز قرار مي‏گرفت. بالأخره ارتش عراق در 16 شهريور 1359 در منطقه خان‏ليلي شروع به پيشروي کرده و اين منطقه مهم و راهبردی را به تصرف خود درآورده و با مسلط شدن بر جاده قصرشيرين- نفت‏شهر و شدت گرفتن درگيري‏ها، مناطق مسكوني نيز آماج حملات توپخانه‏اي قرار گرفت. در 31 شهريور و شروع حملات سراسري، دشمن با گذر از منطقه باويسي، ازگله و تنگه هوان و پشت سر گذاشتن قصرشيرين، وارد دشت ذهاب شد و ضمن حركت به سمت شهر، ارتفاعات قراويز و كوره‏موش را نيز تصرف نمود. اين درگيري‏ها با رشادت رزمندگان و دلاوران هوانيروز ادامه يافت و دشمن قبل از رسيدن به تنگه پاتاق و تصرف پادگان ابوذر، روي ارتفاعات دانه‏خشك و افشارآباد، متوقف شد و حتي موفق به تصرف كامل شهر سرپل‏ذهاب و حفظ آن نشد. يكي از عمليات‏هاي محدود رزمندگان اسلام كه از نظر نظامي ناموفق، ولي نتايج مؤثري در منطقه داشت، «عمليات محدود افشارآباد» بود كه به دست گردان 8 پاسداران پادگان ولي‏عصر(عج) سپاه تهران در تاريخ 28 آبان 1359 به منظور آزادسازي بازي‏دراز، انجام شد. اين عمليات به دليل ناهماهنگي در ارسال كمك، موفقيتي به دست نياورد، ولي دشمن متوجه نقصي بزرگ مبني بر وجود روزنه براي نفوذ رزمندگان ايراني و ضربه به واحدهاي خود مستقر در ارتفاعات دانه‏خشك و حوالي آن در خطوط پدافندي خود شد. بر اين ‏اساس، سريعاً نيروهاي خود را از اين مناطق تخليه و به ارتفاع 1050 بازي‏دراز منتقل کرد و با مين‏گذاري منطقه، خطوط مقدم خود را روي ارتفاعات سركوب بازي‏دراز قرار داد. اين اقدام به باز شدن و كوتاه شدن مسير تردد رزمندگان از مسير دانه‏خشك به سراب‏گرم و شيشه‏راه  منجر گرديد. گرچه اين تردد به دليل اشراف دشمن روي منطقه، بايد شبانه صورت مي‏گرفت. سپس در اسفندماه 1359، گردان 5 پاسداران پادگان ولي‏عصر(عج) سپاه تهران با استعداد يك گروهان با انجام موفق عمليات «آزادسازي تنگه حاجيان» ، ارتباط بين دو جبهه گيلانغرب و سرپل‏ذهاب را برقرار کرد.

با واگذاري مسئوليت فرماندهي منطقه سرپل‏ذهاب به برادر غلامعلي پيچك در دي‏ماه 1359، به تدبير ايشان كه بر پايه تجارب خود در مناطق كردستان و شرايط خاص منطقه صورت گرفت، محور سرپل‏ذهاب به سه جبهه با فرماندهي مشخص، به شرح زير تقسيم‏بندي شد و با اين تقسيم‏بندي و انجام هماهنگي خوب با يگان‏هاي ارتش مستقر در منطقه، بناي اجراي عمليات‏هاي آزادسازي در منطقه سرپل‏ذهاب شكل گرفت:

1- جبهه راست شامل: منطقه دالاهو و دامنه‌هاي ارتفاعات شاه‏نشين؛

2- جبهه مياني شامل: سراب‏گرم، آب‏باريك و شهرك مهدي؛

3- جبهه چپ شامل: ارتفاعات دانه‏خشك، افشارآباد و كوه‌هاي بازي‏دراز. [1]

وضعيت جغرافيايي منطقه عمليات

بازي‌دراز مجموعه ارتفاعاتي راهبردی و پراهميت در غرب كشور است که  در منطقه سرپل‌ذهاب به طول 16 و عرض متوسط 4 كيلومتر واقع شده كه با توجه به شكل و محل قرار گرفتن آن به لحاظ داشتن قلل مرتفع و مزيت‏هايي همچون ميدان ديد و تير وسيع در تمامي جهات و ديده‏باني، اشراف كامل روي منطقه دارد و  نقطه‏اي واسط و جاي پايي مهم براي تصرف ساير نقاط به عنوان نقطه‏اي راهبردي و كليد منطقه است. اين ارتفاعات كه با يك به‌هم‌پيوستگي در جهت شمال‏غرب به جنوب ‏شرق امتداد يافته‏، در بخش شمالي، از ارتفاع 1020 متر شروع شده و پس از آن دو ارتفاع مهم 1150 متر (به عنوان بلندترين قله) و ارتفاع 1100 متر قرار دارد كه دامنه‌هاي شرقي و جنوبي آنها، به خصوص ارتفاع 1100 متر، صخره‏اي با شيب بسيار تند و غير قابل عبور دارد، ولي دامنه‌هاي غربي آنها از شيب ملايم‏تر و امكان عبور برخوردار است. قله اصلي با ارتفاع 1150 متر در 8 كيلومتري جنوب‏غربي شهرستان سرپل‌ذهاب است. در بخش جنوبي نيز دو ارتفاع مهم 1050 متر[2] و 1100 متر گچي قرار دارد و پس از آن قللي با ارتفاع كمتر وجود دارد كه دنباله آن به كوه‌هاي سُنبله و كوه‌هاي سركش مي‏رسد.

ارتفاعات صعب‌العبور و حساس و سخت‌گذر بازي‏دراز با قله‌هاي بلند و شيب‌هاي تند و صخره‏اي، به خصوص در ضلع شرقي آن و بريدگي‌هاي ممتد در همه جهات، از موانع عمده براي هر نوع حركات يگان‌هاي نظامي به شمار مي‌رود. ازاين‏رو، وضعيت اين ارتفاعات به لحاظ ژئوپوليتكي و شكل زمين طوري بود كه امكان حركت از سمت نيروهاي خودي با صعوبت و سختي فراوان همراه بود و با توجه به ديد و تير مستقيم دشمن و صخره‏اي بودن زمين، امكان ايجاد جاده براي پشتيباني و دسترسي به آن ميسر نبود. در حالي كه در سمت نيروهاي دشمن با توجه به شيب ملايم و امكان ايجاد دسترسي براي پشتيباني، شرايط مناسبي داشت. بنابراین، نيروهاي ارتش بعثي عراق پس از متوقف شدن پيشروي آنان در همان روزهاي آغازين جنگ تحميلي، براي افزايش تسلط بر قصرشيرين و سرپل‌ذهاب و تسهيل اشغال منطقه و زير ديد و تير قرار دادن آن‏ها، با استقرار نيرو روي اين ارتفاعات و سپس با انجام اقدامات مهندسي، جاده آسفالتي به طول 6 كيلومتر در مسير جاده قصرشيرين- گيلان‌غرب به دامنه غربي قله 1150 بازي‌دراز احداث و با ايجاد استحكامات لازم، تسلط خود را بر كل منطقه از جمله پادگان ابوذر ارتش (قلعه‏شاهين)[3] حفظ کردند، زيرا ويژگي و مزيت و برتري خاص اين ارتفاعات، به خصوص قلل مرتفع 1150 و 1100 صخره‏اي شمالي و 1100 (گچي) و 1050 جنوبي و واقع شدن آنها درون مثلث قصرشيرين- گيلان‏غرب- سرپل‏ذهاب، به مثابه عارضه‏اي بزرگ و فوق‏العاده مناسب براي ديده‌باني عميق و وسيع با تسلط بر همه جهات به‌ويژه شمال، شرق و جنوب و همچنين هدايت آتش‌هاي توپخانه، اهميت ويژه‌اي در اين منطقه داشت، به طوري كه دامنه‌هاي شمالي ارتفاعات بازي‏دراز بر شهرهاي سرپل‌ذهاب، قصرشيرين و همچنين دشت ذهاب، پادگان ابوذر و منطقه ريخَك و دامنه جنوبي آن بر محور مواصلاتي گيلان‌غرب- قصر شيرين، دشت قلعه‏شاهين و دشت دِيره و دامنه غربي آن بر نفت شهر ايران و شهرهاي خانقين و نفت‏خانه عراق تسلط كامل داشت. بر اين مبنا، دشمن در طول اشغال سرزمين‌هاي اين منطقه، از ارتفاعات بازي‌دراز با توجه به ويژگي‌هاي ذكر شده و سهولت استقرار و پشتيباني، علاوه بر مواضع پدافندي، به عنوان مركز ديده‌باني خود در منطقه نيز بهره زيادي گرفت و مشكلات فراواني را براي نيروهاي خودي و تردد خودروها از گذرگاه‌هاي اجباري «كل داوود» و «ميان‏كل» در مسير پاطاق- سرپل‌ذهاب، به وجود آورد. [4]

استعداد كلي دشمن در منطقه

1- يگان‏هاي موجود در منطقه قبل از عمليات:

الف- تيپ 2 پياده لشكر 8 پياده كوهستان (در خط)؛

ب- تيپ 3 پياده لشكر 8 پياده كوهستان (در احتياط)؛

پ- يك گردان از تيپ 32 كماندويي؛

ت- يك گردان از تيپ 22 پياده كوهستان؛

ث- گردان 81 توپخانه كمك‏مستقيم تيپ 2 پياده كوهستان؛

ج- گردان 106 توپخانه كمك‏مستقيم تيپ 3 پياده كوهستان.

2- يگان‏هاي تقويتي حين عمليات:

الف- تيپ 19 از لشكر 7 پياده كوهستان؛

ب- يك گردان زرهي؛

پ- تيپ 25 پياده مكانيزه لشكر 6 زرهي؛

ت- يك گردان پياده از منطقه خسروي.

ث- تقويت آتش پشتيباني منطقه با اعزام حداقل 5 گردان توپخانه به منطقه. [5]

اهداف عمليات

1- تصرف ارتفاعات 1150، 1120 و 1100 شمالي و 1050 و 1100 جنوبي بازي‏دراز؛

2- برداشتن ديد و تير دشمن از روي منطقه سرپل‏ذهاب و عمق منطقه خودي؛

3- انهدام نيروهاي دشمن در منطقه؛

4- تسهيل عمليات آينده. [6]

واحدهاي شركت‏كننده در 3 مرحله عمليات

1- يگان‏هاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي:

الف- گردان 9 قدر پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران به استعداد 4 گروهان (300 نفر)؛

ب- دو گروهان از گردان 8 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران (150 نفر)؛

پ- يك گروهان از گردان 1 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران (105 نفر)؛

ت- يك گروهان از گردان 2 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران (100 نفر)؛

ث- يك گروهان(- ) از گردان 3 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران (70 نفر)؛

ج- يك گروهان از گردان 5 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران (100 نفر)؛

چ- يك گروهان از گردان 6 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران (85 نفر)؛

ح- يك تيم دراگون‏زن از گردان 8 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران (30 نفر)؛

خ- يك گردان پاسدار از استان همدان (275 نفر).

د- يك گروهان(+) پاسدار و بسيج از شهرستان نجف‏ آباد اصفهان در محور كوره‏موش (120 نفر).

ذ- يك گروه از نيروهاي سپاه و بسيج شهرستان چالوس (45 نفر)؛

ر- گروهي عشاير كرد مسلمان از شهرستان كنگاور و بومي منطقه.

2- يگان‏هاي ارتش جمهوري اسلامي ايران:

الف- گردان 143 پياده ارتش.

ب- گردان تازه‏تأسيس پياده نور (سربازان منقضي خدمت 56) از تيپ 3 لشكر 81 زرهي ارتش؛

پ- گردان تازه‏تأسيس پياده اميد (سربازان منقضي خدمت 56) از تيپ 3 لشكر 81 زرهي ارتش؛

ت- يك گروهان تكاور از گردان مالك اشتر؛

ث- يك گروهان هوابرد از تيپ 23 نوهد.

ج- يك گروهان(- ) تانك از گردان 211 تيپ 3 لشكر 81 زرهي ارتش (10 دستگاه)؛

چ- يك گروهان(- ) تانك از گردان 215 تيپ 3 لشكر 81 زرهي ارتش (10 دستگاه)؛

ح- يك گروهان(- ) تانك چيفتن از لشكر 21 پياده حمزه ارتش (10 دستگاه)؛

خ- يك گروهان از گردان عشايري احمدبن‏موسي(ع) از استان فارس (80 نفر).

3- واحدهاي پشتيباني:

الف- توپخانه صحرايي شامل:

1. گردان 340 مختلط توپخانه كمك‏مستقيم تيپ 3 لشكر 81 زرهي شامل:

(الف) 2 آتشبار هويتزر 155م‏م؛

(ب) 1 آتشبار هويتزر 105م‏م.

2. گردان(- ) 311 توپخانه 155م‏م از گروه 11 مراغه شامل:

3. گروه 44 توپخانه شامل:

(الف) گردان 305 توپخانه 130م‏م؛

(ب) گردان(- ) 332 توپخانه 130م‏م؛

(پ) يك آتشبار راكت‏انداز 122م‎‏م از گردان 373 کاتیوشا.

ب- هوانيروز ارتش شامل: تيم‏هاي آتش و ترابري؛

پ- نيروي هوايي ارتش (پشتيباني هوايي)؛

ت- جهاد سازندگي استان همدان؛

ث- جهاد سازندگي استان قزوين. [7]

طرح‏ريزي عمليات

 رزمندگان اسلام براي بيرون راندن دشمن از منطقه و آزادسازي ارتفاعات مهم بازي‏دراز، در همان ماه‌هاي ابتدايي جنگ دو عمليات به نام «عمليات افشارآباد يا شهيد سعيد گلاب‏بخش» و «عمليات عاشورا» انجام داده بودند. در تداوم اين عمليات‏ها، اقدامات جدي‏تري براي عقب راندن قواي متجاوز عراق و تسلط بر عقبه و مواضع دشمن، در دستور كار نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران قرار گرفته بود. در همين رابطه، از اواخر زمستان 1359 شناسايي و آرايش نيروها و همچنين مواضع، موانع و استحكامات دشمن از سوی برادران اطلاعات سپاه آغاز شد و بيش از دو ماه ادامه پيدا كرد. با توجه به نتايج شناسايي‏ها و بررسي‏هاي صورت گرفته، با كمك يگان‏هاي مستقر در منطقه، نخستين عمليات نيمه‏گسترده در اين منطقه با نام «عمليات بازي‏دراز»، از سوي برادر غلامعلي پيچك مسئول عمليات منطقه غرب سپاه، طرح‏ريزي شد. براين‏اساس، در شرايطي كه هماهنگي بسيار خوبي بين ارتش و سپاه برقرار بود، فرماندهي عمليات به پيشنهاد نماينده ارتش در منطقه، به سپاه واگذار شد. در نتيجه سرهنگ محمود بدري، فرمانده تيپ سوم لشكر 81 زرهي در قرارگاه مشترك عمليات، به عنوان جانشين، غلامعلي پيچك را در اجراي عمليات ياري نمود. در طرحريزي براي اجراي اين عمليات، چهار محور اصلي به شرح ذيل مد نظر قرار گرفته بود:

1- محور شيشه‏راه و چم امام حسن(ع): دو گروهان از گردان 9 و دو گروهان از گردان اميد براي تصرف ارتفاعات 1100 گچي و 1050.

2- محور افشارآباد: گردان 143 ارتش  براي كمك به محور شيشه‏راه با انجام عمليات فريب از طرف چم امام حسن(ع).

3- محور آب‏باريك (اصلي‏ترين محور): دو گروهان از گردان 9، يك گروهان از بسيج نجف‏آباد، يك گروهان از گردان اميد و يك گروهان از گردان نور  براي تصرف ارتفاعات 1100 صخره‏اي و 1150.

4- محور داربلوط: دو گروهان از گردان نور ارتش و نيروهاي واحد هوابرد و واحد تكاور  براي تصرف ارتفاعات 1100 صخره‏اي و 1120. [8]

نظر به تلاش فرماندهان منطقه سرپل‏ذهاب براي تصرف ارتفاعات باقيمانده بازي‏دراز در دست دشمن و برداشتن ديد و تير كامل دشمن از عمق منطقه خودي و تكميل اهداف عمليات ارديبهشت‏ماه، عمليات ديگري با اضافه نمودن ارتفاعات قراويز و كوره‏موش در شهريورماه 1360 طراحي و به اجرا گذاشته شد كه تنها تغيير در تركيب محورهاي اجرايي آن، حذف محور افشارآباد و اضافه شدن محور قراويز و كوره‏موش با توجه به توسعه منطقه عملياتي بود.

شرح مختصر عمليات

نيروهاي تك‏ور عمليات خود را مطابق برنامه حدود ساعت 05:00 صبح دوم ارديبهشت‏ماه 1360، از چهار محور و در وسعتي حدود 30 كيلومترمربع، آغاز کردند. به منظور پشتيباني بهتر از عمليات، امكاناتي مانند آذوقه و مهمات، مخفيانه به غاري[9] واقع در دامنه‌هاي ارتفاع 1050 و زير پاي دشمن منتقل شده بود. تعدادي از تانك‏هاي ارتش نيز در مواضعي كه از قبل براي آنها تهيه شده بود، مستقر شده بودند تا پس از درگير شدن نيروها، با قرار گرفتن روي سكو، مواضع دشمن روي ارتفاعات را با تير مستقيم[a2]  هدف قرار دهند و هرگونه استقامت را در برابر تك نيروهاي خودي، سركوب نمايند.

دو گروهان از گردان 9 پاسداران پادگان ولي‏عصر(عج) تهران از محور شيشه‏راه و دو گروهان از اين گردان همراه با نيروهاي گردان 143 پياده ارتش از محور سرآب‏گرم وارد عمل شدند. استعدادي از گردان 8 پاسداران پادگان ولي‏عصر(عج) تهران و نيروهاي بسيجي اعزامي از نجف‏آباد هم به عنوان احتياط در نظر گرفته شده بودند. نيروهاي رزمنده با توكل به خدا و تلاش ايثارگونه خود از معابر مختلف و نقاطي كه بالا رفتن با تجهيزات سنگين غيرممكن به نظر مي‏رسيد، با سختي فراوان و قلاب گرفتن براي يكديگر، بالا رفته و با شكستن مقاومت دشمن، به پيش رفته و خود را به روي ارتفاع رسانده و حدود ساعت 09:00 صبح ارتفاع 1050 را با دادن چهار شهيد و تعدادي مجروح، به تصرف درآوردند. بخشي از موفقيت نيروها در اين قسمت، مرهون آتش‏هاي پشتيباني توپخانه و خمپاره‏اندازها و همچنين اجراي تير مستقيم تانك روي مواضع دشمن در قلل و ارتفاعات بود. با رسيدن نيروها به بالاي ارتفاع، تعداد زيادي از نيروهاي دشمن در پايين و پشت ارتفاع در تيررس نيروهاي خودي قرار گرفته و ضمن وارد آمدن تلفات قابل ملاحظه به آنان، بخشي موفق به فرار و بخشي تسليم نيروهاي خودي شدند. در ابتداي صبح نيز بالگردهاي هوانيروز كه از سوي خلبان شيرودي رهبري مي‏شدند، به كمك نيروها آمده و ضربات سنگيني به ادوات و نيروهاي در حال فرار دشمن وارد نمودند. ولي به علت تمركز زياد نيروهاي عراق در ارتفاع 1100 شمالي [صخره‏اي]، واحدهاي ارتش به ويژه نيروهاي هوابرد و تيم شكار تانك دشمن[10] كه از محور داربلوط در شمال منطقه عمليات از سه شيار در حركت بودند، به دليل انفجار مين زير پاي يكي از رزمندگان و هوشيار شدن دشمن، باوجود تداوم درگيري تا 10:00 صبح، به دليل مقاومت دشمن و شهادت سروان علمي فرمانده آنها، مجبور به عقب‏نشيني شدند. در نتيجه، گروهان تكاور گردان مالك اشتر ارتش نيز كه برابر برنامه به وسيله بالگرد بين ارتفاعات 1100 صخره‏اي و 1150 براي كمك به آنها هلي‏برن شده بودند، به محاصره درآمده و تعدادي اسير و بقيه از جمله سروان حسين ادبيان، معاون فرمانده گردان، به شهادت رسيدند. [11]

در شب دوم عمليات، به دليل عقب‏نشيني نيروهاي محور داربلوط از ارتفاع 1100 صخره‏اي، دشمن مجدد روي اين ارتفاع مستقر گرديد. در اين شب، با صعود نيروها به وسيله طناب از ارتفاع 1008 در محور شيشه‏راه، در همان ابتدا تعدادي نزديك به 200 نفر از نيروهاي دشمن را به اسارت درآورده و به عقب منتقل نمودند. اين نيروها با استفاده از اطلاعات اسرا، به مقر اصلي نيروهاي دشمن در شيارهاي پشت ارتفاعات بازي‏دراز واقع در بين ارتفاعات 1100 گچي و 1008، 1009 و 1050 دسترسي پيدا كرده و حدود 700 تن ديگر را به اسارت گرفته و تعداد زيادي از تجهيزات دشمن از جمله تعداد زيادي انواع خمپاره‏انداز 120م. م و 82م. م و يك دستگاه تانك را به غنيمت گرفتند.

صبح روز دوم عمليات، پاتك دشمن از سمت قراويز با استفاده از واحدهاي زرهي آغاز شد كه به نتيجه نرسيد.

در شب سوم عمليات، نيروهاي محور شيشه‏راه به فرماندهي محسن وزوايي پس از تصرف ارتفاع 1050، با توجه به ناموفق بودن محور داربلوط و از طرفي از هم پاشيدگي دشمن، فرصت را غنيمت شمرده و تصميم به تصرف ارتفاع 1150 کردند. بنابراین، با تعداد 20 نفر از نيروهاي گردان 9 پاسداران موفق به تصرف اين ارتفاع گرديدند. تصرف اين ارتفاع باعث شد دشمن دست به تخليه مواضع زرهي و توپخانه خود در زير اين ارتفاعات نمايد. البته به دليل كمبود نيرو، امكان تعقيب دشمن و استفاده از فرصت به وجود آمده فراهم نشد.

با تصرف بخشي از ارتفاعات مهم منطقه از سوي رزمندگان اسلام و ادامه درگيري براي آزادسازي كامل ساير ارتفاعات سركوب منطقه، دشمن براي جلوگيري از پيشروي رزمندگان و بازپس‏گيري مواضع از دست داده، نيروهاي زرهي خود را براي اجراي پاتك از ساعت 20:00 شب سوم از محور قراويز به منظور دور زدن منطقه و به محاصره درآوردن نيروها از طريق شهرك مهدي و اشغال سرپل‏ذهاب، آغاز نمود كه باز هم با مقاومت و مقابله جدي رزمندگان اسلام متشكل از نيروهاي پاسدار اعزامي از استان همدان، نيروهاي بسيجي نجف‏آباد اصفهان، يك گروهان از گردان 2 پاسداران تهران و گروهان تكاور از گردان مالك اشتر ارتش، مواجه و با جا گذاشتن تعدادي تانك و نفربر و ادوات مهندسي، مجبور به فرار از منطقه و عقب‏نشيني گرديد.

نيروهاي خودي به‌‏رغم تعداد محدود نيرو، با مقاومت مثال‌زدني خود سه روز ارتفاع 1150 را در تصرف خود داشتند و در اين مدت در برابر چندين پاتك يگان‏هاي ارتش عراق كه با داشتن جاده مناسب و پشتيباني هوايي، فشار زيادي وارد مي‏كرد، مقاومت کردند. لكن در نهايت محسن وزوايي به دليل نرسيدن نيروي كمكي و شهادت پنج نفر و همچنين خستگي مفرط نيروهاي موجود، صلاح را در اين ديد تا اين ارتفاع را تخليه کنند و روي ارتفاع 1100 گچي مستقر شوند. در جريان اين عقب‏نشيني يكي از نيروها (خسرو اسكندري) نيز به دليل خواب ماندن از فرط خستگي، به اسارت دشمن درآمد. نيروها با رسيدن پاي ارتفاع 1100 گچي، به دو دسته تقسيم شده تا از دو جهت با اجراي عمليات آتش و حركت، خود را به بالاي ارتفاع گچي رسانند و نيروهاي دشمن را وادار به تسليم نمايند. [12]

بالأخره با فداكاري اين عزيزان رزمنده، ارتفاع 1100 گچي نيز به تصرف درآمد. در اين اثنا؛ با پيوستن نيروهاي محور ديگر و الحاق بين اين دو محور، ارتفاعات متصرفي 1100 گچي و 1050، تثبيت شد.

طي روزهاي بعد درگيري بين دو طرف نبرد با تصرف و تثبيت كامل دو ارتفاع 1100 گچي و 1050 همچنان ادامه داشت. بنابراین، دشمن با مأيوس شدن از بازپس‏گيري مواضع از دست داده، مجدداً در روز هشتم درگيري (نهم ارديبهشت)، در آخرين تلاش خود اقدام به ستون‏كشي سنگين زرهي براي تدارك اجراي پاتك و دور زدن نيروهاي خودي در منطقه قراويز کرد كه حضور نيروي هوايي ارتش و بمباران ستون زرهي دشمن، كمك مؤثري به رزمندگان در دفع اين پاتك بود.

در مجموع، پس از گذشت 8 روز درگيري كه با غيرت و ايثار رزمندگان اسلام، از جمله برادر عليرضا موحددانش، رشادت بي‏نظير خلبان علي‌اكبر شيرودي و شهداي ايثارگر ديده‏بان حجت‌‏الاسلام حاج شيخ[a3]  محمود قره‏گوزلو معروف به «غفاري» و عليرضا طاهري و پشتيباني خوب هوانيروز ارتش رقم خورد، اين مرحله از عمليات رزمندگان اسلام با تثبيت دو ارتفاع مهم 1100 و 1050 و كشته و زخمي شدن بيش از 1500 تن و به اسارت درآمدن حدود 700 تن از نيروهاي دشمن بعثي و همچنين انهدام چند فروند هواپيما و بالگرد و چندين دستگاه تانك و نفربر و به غنيمت درآمدن بخشي از تجهيزات آنان، پايان پذيرفت و خط پدافندي تحويل گردان 6 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) سپاه تهران شد. [13]

با توجه به محقق نشدن تصرف كامل اهداف، بلافاصله فرماندهان سپاه با تكيه بر تجارب گذشته در اين منطقه و مورد بررسي قرار دادن وضعيت منطقه و دشمن، همزمان با بازسازي و سازماندهي نيروها، طرح تكميلي براي تصرف ارتفاعات 1100 صخره‏اي و 1150 را در دستور كار خود قرار داده و 12 روز بعد در 21 ارديبهشت‏ماه 1360 آن را با كمك نيروهايي از ارتش، اجرا كردند.

در نهايت تلاش برادران رزمنده در اين حركت نيز به‌‏رغم فداكاري و رشادت‏هاي صورت گرفته به دليل اجراي پاتك‏هاي سنگيني كه ارتش عراق در پناه آتش پرحجم توپخانه و آتش پشتيباني هوايي (بالگرد و هواپيما) صورت داد، به جايي نرسيد و نيروها مجبور به برگشت به مواضع اوليه شدند.

تداوم استقرار دشمن روي ارتفاعات 1100 و 1150 بازي‏دراز و تسلط كامل او بر تمامي منطقه سرپل‏ذهاب كه با وارد نمودن تلفات و خسارت به دليل زير نظر داشتن حركات خودي همراه بود، مشكل بزرگي بود كه بايد رزمندگان اسلام در خصوص آن چاره‏اي انديشيده و اقدامي عملي را در دستور كار خويش قرار مي‏دادند. براين اساس، همگام با نفوذ ديده‏بانان ورزيده منطقه به پشت خطوط دشمن و وارد نمودن ضربه با اجراي آتش توپخانه و خمپاره طي حدود 4 ماه، فعاليت‌هاي شناسايي و آمادگي براي انجام عمليات به‏بار نشست و منطقه آماده اجراي عمليات شد. اجراي موفق اين عمليات مي‏توانست گام مؤثري در آزادسازي كامل منطقه تا مرز قصرشيرين باشد. در حالي كه همزمان شدن آمادگي رزمندگان براي اجراي عمليات با انفجار تروريستي نخست‏وزيري و شهادت شهيدان رجايي و باهنر، شور و حال خاصي در آنان ايجاد نموده بود، تهاجم خود را با نام «شهيدان رجايي و باهنر» در ساعت 04:45 بامداد يازدهم شهريورماه 1360 از محورهاي بازي‌دراز، قراويز و كوره‌موش با شركت و تلفيق يگان‌هايي از سپاه پاسداران و بسيج و واحدهايي از ارتش، آغاز گرديد.

در این عملیات نيروهاي اعزامي از سپاه تهران، در محور بازي‏دراز؛ نيروهاي اعزامي از سپاه استان همدان، در محور قراويز و تلفيقي از نيروهاي ارتش و سپاه در محور كوره‏موش، وارد عمل شدند. برابر برنامه، توپخانه و هوانيروز ارتش مأموريت پشتيباني و حمايت از اين نيروها را بر عهده داشتند.

همچنین در محور بازي‏دراز، دو گروهان از گردان 9 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) تهران براي تصرف ارتفاع 1100 صخره‏اي و دو گروهان ديگر اين گردان و يك گروهان از گردان 1 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) تهران به همراه دو گروهان از گردان‏هاي اميد ارتش، براي تصرف ارتفاع 1150 وارد عمل شدند.

براي عمل روي ارتفاع 1100 صخره‏اي، با توجه به استقرار نيروهاي دشمن روي اين ارتفاع و اشراف آن‌ها، نيروها بايستي از سه شيار شناسايي شده و در غفلت دشمن و با استفاده از طناب، خود را به بالاي ارتفاع می‌رساندند و وارد عمل مي‏شدند. با شروع درگيري، دشمن مجبور به عقب‏نشيني از شيار سوم شد،  ولي بلادرنگ آنجا را زير آتش خمپاره و توپخانه خود قرار داد و تعدادي از نيروها را به شهادت رساند. مقاومت سرسختانه دشمن كه با حجم بالاي آتش توپخانه و خمپاره همراه بود، اجازه پيشروي كامل را از نيروهاي خودي سلب بود. بنابراین، با توجه به وارد آمدن تلفات به نيروهاي خودي به دليل تسلط و مقاومت دشمن و همچنين مستولي شدن تشنگي به نيروهاي عمل‏كننده به دليل گرماي هوا و همچنين فرارسيدن روشنايي صبح كه موجب وارد آمدن تلفات بيشتر مي‏شد، امكان حضور نيروها در اين ارتفاع وجود نداشت. ازاين‏رو، به‌‏رغم واقف بودن نيروها به اهميت بيشتر ارتفاع 1100 صخره‏اي از نظر سوق‏الجيشي نسبت به ارتفاع 1150 و غيرممكن بودن حفظ ارتفاع 1150 بدون نگهداري ارتفاع 1100 صخره‏اي، ناچار به تخليه ارتفاع 1100 شدند.

به تدبير فرماندهان هدايت‏كننده عمليات، ارتفاع 1150 با استفاده از نيروهاي آماده و تازه‏نفس گردان 8 پاسداران پادگان ولي‏عصر^(عج) تهران و نيروهاي اعزامي از نجف‏آباد اصفهان تقويت شد تا با ياري رساندن به نيروهاي موجود، امكان دفع پاتك‏هاي دشمن فراهم شود و در صورت امكان با ادامه تك از 1150 به 1100 صخره‏اي در ساعت‏هاي ابتدايي روز 18 شهريور، آن را به تصرف درآورند و آزادسازي و تثبيت ارتفاعات بازي‏دراز به نتيجه قطعي برسد. لكن دشمن در نيمه شب هفدهم شهريور، پاتك سنگين خود را با اجراي پرحجم آتش توپخانه و خمپاره و حركت نيروها از طريق شيارهاي منتهي به ارتفاع 1150، آغاز نمود. در حالي كه دود و غبار زياد ناشي از پرتاب نارنجك به داخل شيارها از سوي نيروهاي خودي و انفجار گلوله‌هاي خمپاره و توپخانه همراه با تاريكي شب ديد نيروها را كم کرده بود، درخواست پي‏درپي گلوله‌هاي منور از سوي ديده‏بانان پاسدار و بسيجي مورد وثوق توپخانه ارتش، مجاهداني به نام‏هاي حجت‌‏الاسلام حاج شيخ محمود غفاري[14]، با استقرار در نقطه‏اي مسلط و مناسب، نقش بزرگي در درهم شكستن پاتك دشمن و وارد نمودن تلفات به نيروهاي او ايفا نمودند. همچنين برادر پاسدار علي طاهري[15] مانند هميشه كه خطرناك‏ترين و مهم‏ترين نقطه را براي ضربه زدن به دشمن براي ديده‏باني انتخاب مي‏نمود، با روشن شدن هوا با نفوذ در دل دشمن و تسلط روي عقبه او، ضربات زيادي به دشمن وارد نموده و پس از بازگشت مورد شناسايي واقع شد و با هدف قرار گرفتن به دست دشمن، به شهادت رسيد و پيكر مطهر او در منطقه باقي ماند. دو روز بعد نيز با اجراي آتش توپخانه دشمن كه با گلوله فسفري روي ديدگاه صورت گرفت، يار ديرين و استادش آقاي غفاري نيز به همراه بي‏سيم‏چي خود به شهادت نايل آمدند. دو ياري كه به جز خدمات شايان خود در طول جنگ در اين مناطق، در اين عمليات نيز با به خدمت گرفتن توپخانه ارتش، بيشترين خدمات را به پيشبرد عمليات داشته و كمك بزرگي به مقاومت رزمندگان اسلام و وارد نمودن تلفات زياد به دشمن و جلوگيري از وارد آمدن تلفات به نيروهاي خودي بودند. [16]

نتايج و دستاوردهاي كلي عمليات (طي مراحل سه‏گانه عمليات)

1- تصرف دو ارتفاع جنوبي بازي‏دراز (ارتفاعات 1100 و 1050)؛

2- تأثير مهم پيروزي نسبي حاصل از اين عمليات در ارتقای روحيه و نشاط رزمندگان اسلام در ساير مناطق عملياتي، به خصوص در جبهه‌هاي جنوب و زمينه‏اي براي انجام عمليات‏هاي بعدي؛

3- پيدا كردن ديد و تير و تسلط روي بخشي از مواضع دشمن؛

4- كشته و زخمي شدن بيش از 3000 نفر از نيروهاي دشمن؛

5- ساقط نمودن چند فروند هواپيما؛

6- انهدام تعدادي تانك و نفربر دشمن؛

7- به اسارت گرفتن حدود 2000 نفر از نيروهاي دشمن؛

8- غنيمت گرفتن تعداد زيادي سلاح و تجهيزات انفرادي دشمن.

پايان